Filmowa Encyklopedia Powstań Śląskich sezon 2
Zapraszamy na nasza nową stronę internetową:
www.roweryzabytkowe.pl
Filmowa Encyklopedia Powstań Śląskich |||
Odcinek 1: Jan Jasiulek
Bohaterem odcinka jest Jan Jasiulek (1902-1982). Urodził się w Starym Koźlu, jego rodzina szybko przeniosła się na Śląsk. W latach 1919-1921 pracował w Polskim Komitecie Plebiscytowym i brał udział w powstaniach śląskich. W okresie międzywojennym trudnił się kupiectwem, prowadził sklepy w Zabrzu, potem w Nowym Bytomiu, gdzie się osiedlił i w 1937 roku wybudował Kino Patria. Podczas pierwszego pokazu we wrześniu 1937 roku wyświetlono polski film „Dyplomatyczna żona” oraz amerykański „Stawka o życie”. Od tej pory seans w kinie stały się codziennością, a Jasiulek stał się jednym z najbardziej wpływowych ludzi kina na Śląsku. W czasie II wojny światowej został jednak siłą usunięty z kina i z powodu donosu rudzkiego volksdeutscha za swoją patriotyczną przeszłość osadzony w KL Dachau. Dzięki wsparciu rodziny udało mu się przeżyć wojnę. Po wyzwoleniu jako prawowity właściciel starał się odzyskać kino, rodzinny interes został jednak upaństwowiony i przejęty przez Film Polski, a właścicielowi przydzielono niską pensję i mianowano kierownikiem. Jan Jasiulek zmarł w 1982 r., nie odzyskawszy swojej własności. Kino wróciło w ręce jego rodziny dopiero w latach 90.
Odcinek 2: Robert Kula
Bohaterem odcinka jest Robert Kula (1882-1950)
Powstaniec śląski, katowicki radny miejski, członek Zarządu Głównego Związku Powstańców Śląskich. Już w czasie powstań śląskich słynął z bezkompromisowości, w jego domu wielokrotnie odbywały się rewizje niemieckiej policji. Szczególnie odznaczył się w trakcie III powstania w walkach o Górę św. Anny. Po powstaniach zadeklarowany piłsudczyk i przeciwnik Korfantego. Zarządzał restauracjami i hurtownią tytoniu w Nowej Wsi. W 1926 r. został radnym rady miejskiej w Katowicach. Aktywnie działał w organizacjach weteranów walk powstańczych, w latach 1924-1930 piastując stanowisko prezesa Związku Powstańców Śląskich na powiat katowicki oraz zastępcy skarbnika w Zarządzie Głównym ZPŚl. Mimo poparcia wyrażonego sanacji po przewrocie majowym, wielokrotnie występował przeciwko władzom ZPŚl, szczególnie za czasów prezesury Rudolfa Kornkego. W styczniu 1930 r. założył Śląski Blok Narodowy, stronnictwo popierające sanację i chroniące interesy ludności śląskiej. Cieszył się ogromnym szacunkiem środowiska powstańczego w Katowicach. Odznaczony m.in. orderem Virtuti Militari. Zmarł w 1950 roku.
Odcinek 3: Emil Gajdas
Bohaterem odcinka jest Emil Gajdas (1879-1948)
Aptekarz, współorganizator Polskiej Rady Ludowej miasta Tarnowskie Góry i działacz w Głównym Komitecie Wykonawczym POW G.Śl. w Bytomiu. W lutym 1919 roku członkowie POW zebrani w radzionkowskiej aptece, w domu Gajdasa, złożyli przysięgę ślubując „walczyć do ostatniej kropli krwi, aż złączy się Górny Śląsk z Polską”. Okres powstań był tragiczny dla losów rodziny Gajdasa. W trakcie powstań poległa jego żona Laura (w wyniku powikłań wynikających z zapalenia płuc, którego nabawiła się w trakcie przenoszenia przez Brynicę meldunków powstańczych) oraz pasierb Walter Larysz (zabity 3 maja 1921 roku w trakcie jednej z potyczek w Rybniku). Sam Gajdas w II powstaniu pełnił funkcję zastępcy dowódcy w powiecie tarnogórskim. Walczył też w III powstaniu, w trakcie którego został komisarycznym burmistrzem Tarnowskich Gór. W okresie międzywojennym był posłem na Sejm Śląski (wicemarszałkiem w latach 1930-32) i czołowym działaczem Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy oraz Obozu Zjednoczenia Narodowego na Śląsku. W trakcie wojny ze względu na swoją przeszłość musiał się ukrywać. Zmarł 9 grudnia 1948 roku w Radzionkowie
Odcinek 4: Maria Kujawska
Bohaterem odcinka jest Maria Kujawska (1893-1948) – lekarka, śląska działaczka społeczna i polityczna, jedna z pięciu posłanek na Sejm Śląski. Urodziła się w Raciborzu jako córka Wilhelma Raida, mistrza szewskiego i Berty z d. Jendrischek. Po ukończeniu szkoły średniej w 1915 roku wstąpiła na Wydział Medyczny Uniwersytetu Wrocławskiego. Tam pod wpływem grupy studentów polskich zafascynowała polską historią i kulturą. Wstąpiła do tajnej organizacji ZET przygotowującej kadry do pracy w przyszłym państwie polskim. Studia ukończyła na polskich uniwersytetach w Poznaniu i Krakowie, a 15 lipca 1920 roku uzyskała w Warszawie dyplom lekarza. W latach 1920-1922 zaangażowała się w działalność polityczną na Śląsku. Była jedyną kobietą lekarką biorąca udział w III powstaniu śląskim – zajmowała się rannymi w kilku punktach sanitarnych oraz prowadziła pociąg sanitarny grupy „Wschód” do szpitala w Sosnowcu. Następnie pracowała w szpitalu polowym w Toszku, a później do stycznia 1922 roku w stopniu porucznika-lekarza w Głównym Szpitalu Wojsk Powstańczych w Mysłowicach. Wraz z mężem Kazimierzem (kolegą ze studiów) byli zwolennikami systemu powszechnej opieki zdrowotnej i nigdy nie podjęli lekarskiej praktyki prywatnej. W 1931 roku Maria Kujawska została wybrana na II przewodniczącą Towarzystwa Polek, była też członkiem Zarządu Okręgu Śląskiego PCK, Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku, Śląskiej Izby Lekarskiej i wielu innych organizacji. Należała do grona założycieli Instytutu Śląskiego. Została dwukrotnie wybrana do Sejmu Śląskiego (II i III kadencji), gdzie pełniła funkcję sekretarza komisji do spraw wyznań religijnych i oświecenia publicznego. W 1936 roku została wybrana do Śląskiej Rady Wojewódzkiej, otrzymała również Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. We wrześniu 1939 roku przedostała się do Rumunii, a następnie Jugosławii. W 1944 roku wraz z dwiema córkami została przewieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, gdzie przydzielono ją do personelu medycznego. Wielokrotnie ratowała osadzonych od śmierci z rąk nazistów. Po wojnie przeniosła się do Pszczyny, gdzie zmarła w 1948 roku.
Odcinek 5: Henryk Jarczyk
Bohaterem odcinka jest Henryk Jarczyk (1889-1949) – uczestnik powstań śląskich i powstania wielkopolskiego, komisarz plebiscytowy, lekarz. Do szkoły powszechnej chodził w Podlesiu, a następnie w Mikołowie. Gimnazjum ukończył w Gliwicach, gdzie należał do konspiracyjnego, samokształceniowego Towarzystwa Tomasza Zana. W 1908 r. podjął studia medyczne we Wrocławiu, kontynuował je w Monachium i Lipsku, uzyskując w 1914 r. dyplom lekarza, a kilka lat później także tytuł naukowy doktora. W latach 1920–1921 kierował Polskim Podkomisariatem Plebiscytowym w Katowicach. Cudem uniknął śmierci po napadzie Niemców na siedzibę komisariatu. W latach 1924–1939 był dyrektorem Szpitala Spółki Brackiej w Katowicach. Po wybuchu II wojny światowej został internowany, a następnie wywieziony na Syberię. Udało mu się przedostać do armii gen. Andersa, z którą przeszedł szlak bojowy przez Iran, Palestynę, Afrykę Północną, Anconę, Bari i Monte Cassino, gdzie szefował służbom medycznym. Po wojnie w randze majora wylądował w Anglii. Do Polski wrócił w 1948 roku. Po powrocie założył i zorganizował szpital miejski w Siemianowicach Śląskich. Zmarł w sierpniu 1949 roku.
Odcinek 6: Józef Wanot
Bohaterem odcinka jest Józef Wanot (1878-1970). Urodził się w Piekarach w rodzinie wielodzietnej. Pracował jako maszynista dołowy w kopalni Radzionków, aby utrzymać 10-osobową rodzinę po nocnej zmianie pracował dodatkowo przy remoncie dachów. Od 1895 roku był członkiem Polskiego Towarzystwa im. św. Alojzego, prowadzonego przez Wawrzyńca Hajdę – „Śląskiego Wernyhorę” oraz Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Piekarach Śląskich, gdzie w latach 1915-17 organizował polskie przedstawienia teatralne. Był też współzałożycielem towarzystwa śpiewu „Halka” i „Wanda”. W 1919 roku został wybrany pierwszym polskim przedstawicielem do Rady Gminnej w Piekarach Śląskich. Walczył w trzech powstaniach śląskich, za co otrzymał m.in. order Polonia Restituta, Krzyż Powstańczy i Złoty Krzyż Zasługi. W okresie międzywojennym pracuje w szkole publicznej w Szarleju, skąd zostaje zwolniony przez Niemców za działalność powstańczą w listopadzie 1939 roku. Zmarł w wieku 92 lat w rodzinnych Piekarach Śląskich.
Odcinek 7: Jan Nepomucen Stęślicki
Bohaterem odcinka jest Jan Nepomucen Stęślicki (1866-1922) – lekarz, wybitny polski działacz niepodległościowy na Górnym Śląsku. Po studiach we Wrocławiu oraz Lipsku uzyskał dyplom lekarski i w 1893 r. przeniósł się do Siemianowic Śląskich, z którymi związał resztę życia. od 1903 przewodniczył Okręgowi Śląskiemu Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim; działał w Towarzystwie Czytelni Ludowych i Towarzystwie Szerzenia Elementarzy Polskich na Śląsku im. ks. Roberta Engla. Leczył najczęściej polskich robotników, nie pobierając honorarium. Był założycielem Banku Ludowego w Siemianowicach i współzałożycielem Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku oraz członkiem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Bytomiu i Banku Ziemskiego w Katowicach. W czasie I i II powstania śląskiego organizował służbę lekarską dla rannych. W 1921 przewodniczył Polskiemu Komitetowi Plebiscytowemu w Siemianowicach Śląskich. W czerwcu 1922 brał udział w powitaniu wojsk polskich na rynku w Katowicach. Jego córka Halina Stęślicka również była aktywną działaczką społeczną – uczestniczką powstań śląskich i posłanką do Sejmu RP w latach 1922-1927.